“Westerse mensen zijn veeleer de uitzondering dan de norm”
Naar goede gewoonte reikte de KU Leuven deze maand op haar patroonsfeest eredoctoraten uit. Een van de vijf eredoctores is de Amerikaanse antropoloog Joseph Henrich (Harvard). Hij staat een evolutionaire benadering van cultuur voor. In Tertio nr. 1.202 van 22/2/’23 legt hij uit hoe de middeleeuwse Kerk de westerse cultuur grondig hertekend heeft en tot op vandaag effecten heeft op vlak van innovatie.
Liza Cortois
Joseph Henrich verbindt verschillende vakgebieden met elkaar, gaande van economie, psychologie en antropologie tot biologie. Constante in zijn benadering is de evolutietheorie. Dat wil niet zeggen dat hij cultuur niet belangrijk vindt. Volgens hem is het precies cultuur die van de mens de meest succesvolle soort op aarde heeft gemaakt. “Er speelt zich een voortdurende dans af tussen genen en cultuur”, meent hij. In het Westen heeft dat ervoor gezorgd dat mensen WEIRD zijn, een acroniem dat de Amerikaanse professor lanceerde en dat staat voor Western, Educated, Industrialized en Rich. WEIRD-mensen worden vaak als maatstaf genomen voor menselijk gedrag in het algemeen. Volgens de hoogleraar is dat problematisch, want hun psychologie is veeleer uitzonderlijk op wereldschaal. Henrich vraagt zich af hoe we in het Westen die ongewone psychologische eigenschappen hebben ontwikkeld. Hij zoekt de verklaring daarvoor onder meer in ons christelijk verleden.
U legt een verband tussen de middeleeuwse katholieke Kerk en innovatie vandaag. Kunt u dat uitleggen?
"De middeleeuwse Kerk stelde taboes en verboden in verband met het huwelijk en het gezin in. Zo verbood de middeleeuwse Kerk neven- en nichtenhuwelijken tot de zesde graad, evenals huwelijken met schoonfamilie, polygamie en gearrangeerde huwelijken. Deze verboden braken de Europese samenlevingen op in monogame kerngezinnen. Op wereldschaal is dat een zeer zeldzame vorm van verwantschap. Toen de Kerk de complexe verwantschapsverbanden afbrak, hadden mensen een andere manier nodig om de functies van families te vervullen, zoals het verzorgen van oude mensen, zieken, wezen,... De eerste gilden waren zelfhulporganisaties, ze werden uiteindelijk beroepsverenigingen. Vanaf dan migreren mensen vaker naar steden en zie je universiteiten verschijnen. Die sociale structuur is anders dan die van clans en stammen, omdat je op elk moment kunt veranderen van groep."
"De structuur van gezinnen heeft een grote invloed op verschillende aspecten van de psychologie. Als je geen grote familie hebt, ben je aangewezen op andere niet-verwanten. Je moet dus relaties opbouwen met vreemden. Daarvoor moet je je eigen uniciteit benadrukken. Als je leeft in een wereld met veel familiebanden, zul je je zakenpartner vinden via dat familienetwerk. Dat is anders dan op een open markt van potentiële zakenpartners iemand vinden met talenten die de jouwe aanvullen. In een mobiele wereld van kerngezinnen komen relaties uit de markt, moet je interessante competenties cultiveren, moet je volslagen vreemden vertrouwen op basis van hun competenties en bouw je aan je eigen identiteit.”
