Reuk is ons meest emotionele zintuig
De reuk is een vergeten zintuig. Ten onrechte, blijkt uit het dossier in Tertio nr. 1.202 van 22/2/’23. Geurprikkels geven ons onmisbare emotionele en sociale informatie over onze omgeving. Het verlies van geur kan zelfs tot depressie leiden. Wist je dat we meer dan een triljoen geuren kunnen ruiken? Ondanks die verfijning, hebben we nochtans maar een beperkte woordenschat om luchtjes afdoende te beschrijven.
Liza Cortois
De geur van brandende wierook, van geurige kruiden zoals moerasspirea op de kerkvloer, maar ook de weeïge lijkgeur uit de grafputten en van ongewassen pelgrims op doortocht: de Antwerpse Onze-Lieve-Vrouwekathedraal was in de 16de eeuw een kakafonie aan geuren. Wendy Wauters neemt ons in haar boek De geuren van de kathedraal mee op een zinnenprikkelende reis naar de late middeleeuwen. “Binnen de sociologie en geschiedenis is sensory history, het vertellen van de geschiedenis aan de hand van de zintuigen, al langer aan een opmars bezig. Ondertussen leggen ook meer kunstwetenschappers zich daarop toe. De zintuigen bieden een andere blik op de geschiedenis. Ik wou graag weten: had ik daar vijfhonderd jaar geleden rondgelopen, hoe zou ik dat beleefd hebben?”
Madeleines
“Het belang van de reuk wordt systematisch onderschat”, meent hoogleraar biologische psychologie Rudi D’Hooge. De geur geeft ons op onbewust niveau nochtans veel informatie over onze omgeving en reguleert sterk hoe we ons daarbij voelen. Dat komt door de verankering van de reukzin in de diepste regionen van de hersenen. Geur of andere zintuiglijke ervaringen kunnen herinneringen weer tot leven wekken. Psychologen zijn dat het Prousteffect gaan noemen. “Zijn verhaal over het madeleinekoekje resoneert bij veel mensen. Maar ik zou niet zeggen dat de herinneringen die we door geur krijgen, levendiger zijn dan die via andere zintuigen. Mensen zijn vooral visueel ingesteld. Onze reukzin is gereduceerd tegenover andere dieren. Maar reuk is wel het meest emotionele zintuig. Geur roept zeer onmiddellijk walging of een aangenaam gevoel op, veel onmiddellijker dan het zicht of het gehoor. Die directe connectie met de emoties is uniek voor geur”, stelt Rudi D’Hooge.
Dieren
Als bij mensen één zintuig domineert, dan is dat wel het zicht. Bij dieren is dat anders. “Elk dier is opgesloten in zijn eigen unieke zintuiglijke zeepbel”, stelt wetenschapsjournalist Ed Yong vast. Zijn jongste boek, Een immense wereld, staat vol verrassende weetjes over hoe dieren de werkelijkheid ervaren. Ieder dier heeft wat hij in navolging van zoöloog Jakob von Uexküll een Umwelt noemt: een geheel eigen beleving van de werkelijkheid. Veel dieren kunnen licht waarnemen, maar de kleuren die ze zien, verschillen. Sommige dieren horen geluiden, maar er zit veel variatie op de frequenties die ze kunnen horen. Dan zijn er nog een aantal die magnetische velden kunnen voelen, zoals roodborstjes en zeeschildpadden. Maar allemaal worden ze chemicaliën gewaar door geur of smaak. “Chemische stoffen zijn de oudste en meest universele bron van zintuiglijk informatie”, noteert de wetenschapsjournalist. Dat wil echter niet zeggen dat de wetenschap de reukzin al helemaal ontrafeld heeft. Het blijkt een van de meest complexe zintuigen.
