“Hendrik Conscience is het slachtoffer geworden van een cultuuroorlog”
Hendrik Conscience, ooit geroemd als de man die zijn volk leerde lezen, wordt sinds enkele decennia verguisd als de oervader van een ultranationalistisch en extreemrechts gedachtegoed. Zo is hij de belichaming geworden van Vlaanderens slechte geweten, legt Kevin Absillis uit in Tertio nr. 1.189 van 23/11/’22. Hij pleit voor een rehabilitatie van Conscience (1812-1883) door hem correct te situeren in diens 19de-eeuwse context.
Ludwig De Vocht
“Mijn boek, Het slechte geweten van Vlaanderen, wordt geframed als een eerherstel voor Hendrik Conscience”, stelt Kevin Absillis (1980), die aan de UAntwerpen Nederlandstalige literatuur en literatuurwetenschap doceert. “Het is een rechtzetting van een reeks misverstanden rond de schrijver op basis van historisch onderzoek en van een grondige discussie over zijn literaire teksten. Alles wat Vlaanderen op zijn kerfstok heeft aan racisme, kolonialisme, verkeerde omgang met migratie en antisemitisme, wordt tegenwoordig belichaamd door Conscience. Zo heeft hij de voorbije dertig jaar de gedaante gekregen van het slechte geweten van Vlaanderen”, vertelt de literatuurwetenschapper. “Er is niet alleen nieuw onderzoek nodig naar Conscience zelf, maar ook naar wat er in de 19de eeuw is gebeurd. Ik hoop dat de lezers zullen zien dat het boek aanleiding geeft om een aantal grotere thema’s en diep ingesleten ideeën ter discussie te stellen, met name over de ontstaansgeschiedenis van de Vlaamse beweging.”
In welke mate klopt de stelling dat de afkeer van al wat Conscience associeert met Frankrijk, uiteindelijk geprojecteerd werd op al wie geen Nederlands spreekt?
“Ik kan me voorstellen dat een aantal Vlaams Belangers of jongeren uit een rechtse identitaire beweging in De Leeuw van Vlaenderen – als ze hem al hebben gelezen – een nationalistisch pamflet zien en de onverdraagzaamheid tegenover de Fransen projecteren op nieuwe uitdagingen die ze in de huidige samenleving zien. Dat zou kunnen. Dat is dan hun psychologisering. Ik heb willen begrijpen wat die anti-Franse mentaliteit bij Conscience betekent. Het Frankrijk van begin 19de eeuw werd gepercipieerd als een imperium dat uit was op de verovering van Europa. Onder Napoleon was dat heel concreet geworden. Na Waterloo had Frankrijk nog decennialang de reputatie van een land dat bij de eerste de beste gelegenheid weer op veroveringstocht zou gaan. Zeker in het jonge België leefde die angst voor de zuiderbuur – niet alleen bij de Vlamingen, maar ook bij het Franstalige establishment dat zich bedreigd zag in het voortbestaan van de Belgische constructie. Wanneer je begrijpt dat Frankrijk bij Conscience de rol speelt van imperialistische grootmacht, zie je dat het verzet daartegen gericht is op het behoud van de eigen identiteit, wat in dit geval niets te maken heeft met racisme. Het is een verzet tegen een mogendheid die vindt dat ze de ware beschaving kan komen opleggen.”
