De pen scherpen voor een betere wereld
Vlaams minister Wouter Beke deelde bij zijn ontslag een flinke sneer uit aan de media. De advocaten van televisiemaker Bart De Pauw spraken van “trial by media” na de publieke afwijzing van hun cliënt. En het onafhankelijke medium voor onderzoeksjournalistiek Apache kreeg een proces aan zijn broek in de zaak rond ’t Fornuis. Kritische en geëngageerde journalistiek ligt geregeld onder vuur. Is de vierde macht de pedalen kwijt?
Journalistiek engagement beoogt impact. Kritische journalisten willen lezers aan het denken zetten, het debat aanzwengelen, structurele veranderingen bevorderen. Kunnen ze werkelijk de wereld een stukje veranderen? Kritische journalistiek kan zeker een verschil maken, weet Michaël Opgenhaffen. “Het beste voorbeeld is het Watergate-schandaal in de VS, waarbij twee jonge Washington Post-journalisten een afluisterschandaal blootlegden en president Nixon moest aftreden. Maar ook kleinschaligere berichten kunnen de politiek, de economie of de maatschappij in beweging brengen. Activisten of de politieke oppositie kunnen die rol eveneens vervullen, maar daar hangt steeds een zweem van vooringenomenheid of ideologie rond. Journalistiek in de rol van observator ontsnapt daar enigszins aan met feitelijke berichtgeving.”
Voor columniste Bieke Purnelle betekent impact genereren de bestaande rigide denkkaders beetje bij beetje oprekken. “We zitten vast in een mentale status quo die ons verhindert vooruitgang te boeken, of het nu gaat om economie, klimaat of genderkwesties. Om de geesten te bewegen zijn kritische journalistiek of sterk onderbouwde opiniestukken dankbare middelen, maar dat kan evengoed voor de klas of in een gesprek op straat. Politiek zit overal: in elke keuze die we maken, in ons koopgedrag, in onze mobiliteit… Mijn columns zullen niemands opinie veranderen, want de meeste mensen houden vast aan hun ideologische gelijk. Maar een tekst kan wel stof tot nadenken bieden. Het interessantste publiek zijn zij die zich nog geen mening hebben gevormd en zich willen informeren. Daar kunnen dingen in beweging worden gezet.”
Hoewel geëngageerde journalistiek meer dan eens agenda- en discoursbepalend is, huivert menig kritisch schrijver bij het label “activisme”. Waarom toch? Karl van den Broeck is stellig: “Activisten stellen altijd het goede doel dat ze nastreven voorop. Om hun punt te maken, schrikken ze er vaak niet voor terug de waarheid ietwat te verdraaien of tegenargumenten onder de mat te vegen. Journalistiek en activisme vermengen houdt het gevaar in dat journalisten hun handen afhouden van kritische vragen omdat ze niet aan nestbevuiling willen doen. Sportjournalisten schuiven dan dopingzaken bij hun favoriete club door naar de politieke redactie en politieke schandalen komen niet terecht bij politieke journalisten omdat die geïnformeerd worden door de partijwoordvoerders. Activisten willen niet zien wat hun boodschap verstoort, de media moeten de moed opbrengen alle kanten van de waarheid te brengen.”
Bieke Purnelle ziet geen graten in het label “activisme”. De term is onterecht een scheldwoord geworden, vindt ze. “Activisme is actie ondernemen ten behoeve van een zaak, actie die verder gaat dan wat conventioneel of de norm is. Geëngageerde media zijn per definitie activistisch omdat ze ontstaan vanuit de dwingende nood een perspectief te bieden dat elders niet aan bod komt. Zo laat het mondiaal nieuwsblad Mo* veel andere stemmen aan het woord omdat de berichtgeving in de mainstream pers sterk eurocentrisch is en een vertekend beeld geeft van de machtsverhoudingen in de wereld. Of je nu een gebouw bekladt, betoogt of een vlammend artikel schrijft, de beweegreden is dezelfde, alleen de vorm is anders. Elke sociale beweging is ontstaan uit colère, het is een motor om dingen in beweging te zetten.”
Lees in Tertio van deze week de volledige gesprekken over journalistiek engagement met Apache-hoofdredacteur Karl van den Broeck, columniste Bieke Purnelle en KULeuven-professor Michaël Opgenhaffen.
Abonneren kan via Tertio.be
